Pomander en Loderein
Aromatherapie voor de rijken ?
Kleine schattige bewerkte bollen en doosjes van zilver werden om nare geuren te maskeren en je te weren tegen ziektes gebruikt. In deze meesterwerkjes werden de geneeskrachtige kruiden gedaan om als aromatherapie te gebruiken. Wie gezond wilde blijven, deed er goed aan om heilzame geuren en balsems bij zich te dragen. De behoefte om zich continu tegen 'kwade reuk' te wapenen, leidde in de 16de eeuw in de Nederlanden tot de introductie van draagbare geurhouders als de pomander en het loderein. Deze werden duidelijk zichtbaar gedragen om de status te benadrukken. Bijvoorbeeld aan een collier om de hals of aan een chatelaine, dit vaak samen met o.a. sleutels, een buidel, en een signet. Een chatelaine is een ketting aan de gordel of riem die de status tevens benadrukten.
Pomander, emaille goud, parels, begin 17e eeuw, Museum Germany
Pomander, zilver, 1600-1620, Rijksmuseum Amsterdam
De zilveren of gouden reukbal of ‘pomander’ had meestal de vorm van een appel (pomme), werd ook wel als ‘pommander’ geschreven een verbastering van het Latijse ‘pomum ambrae’ en het Franse ‘Pomme d’Ambre’. De tot ajour opengewerkte bol kon eenvoudig opengemaakt worden om de geurstof er in te doen en liet door de gaatjes een aangename geur vrij. De luxere pomanders bestonden uitklapbare segmenten, die verschillende geurstoffen konden bevatten en afgesloten beter geconserveerd bleven. De segmenten bevatten in die tijd vaste geurstoffen als amber, muskus en civet. In die tijd werden voornamelijk doordringende geurstoffen gebruikt zoals muskus van het muskushert, ambergris en civet. Deze werden als drager gebruikt voor gelijkmatige vervluchtiging van verpoederde kruiden als kaneel, kruidnagel of nootmuskaat. Zo werden er ook appelsienen en citroenen gebruikt die vol gestoken werden met kruidnagels, of gedroogde roosjes gebonden rond een wattenbol. Maar het laat zich raden dat alleen de zeer rijken zich deze exclusieve stoffen konden veroorloven.
Wanneer een rijke dame getroffen werd door een onaangenaam geur, dan kon ze die verdrijven door een vakje te openen en de daaruit vrijkomende heilzame geuren op te snuiven. Heren droegen de pomander ook als knop op de wandelstok.
Eind 17e eeuw veranderde het gebruik van droge vermalen kruiden met de intrede van vloeibare geurstoffen. Dat maakte het gemakkelijker om stoffen te vermengen en te verdunnen en niet onbelangrijk, want geuren werden daarmee ook veel goedkoper. De pomander maakte plaats voor het sponsdoosje en het snuifdoosje, dat voor een maximaal geureffect zorgde. Wanneer het dekseltje werd geopend, gaf het met het geparfumeerd oliën verzadigde sponsje door het brede oppervlak een volle, zware geur af, zonder al te veel vloeistof te verbruiken.
Loderein was nog steeds een kostbare vloeistof die slechts door edellieden en welgestelden kon worden aangeschaft. Het werd bewaard in speciale, vaak zilveren, lodereindoosjes. De binnenzijde van een loderein is verguld, omdat het watje of doekje met het reukwater niet het zilver mag aantasten.
De naam loderein (lodereindoosje / loddereindoosje) komt van het odelarein, een verbastering van l' eau de reine oftewel koninginnewater. Dit is genoemd naar een vroeger gebruikt reukwater en afrodisiacum, dat door de koningin Elisabeth van Hongarije werd gebruikt. Ze slaagde er zo in om aan het einde van de veertiende eeuw de veel jongere koning van Polen voor zich te winnen.
Het woord eau ('water') wordt in de parfumerie gedefinieerd als een oplossing van vluchtige geurstoffen, die opgelost zijn in een etherische olie, in gedestilleerd water of alcohol. De geur van een eau poogde meestal een bloemengeur te benaderen of te incorporeren, zoals lavendel, rozen of jasmijn. Dit soort geurwater werd reeds sinds de oudheid voor meerdere doeleinden gebruikt, zoals het verbloemen van menselijke geur, het verfrissen van het lichaam, het camoufleren van nare geurtjes in ruimten, het opfrissen van kleding, en het besprenkelen van lijken tegen rottingslucht.
Van 1760 tot halverwege de 19de eeuw namen de zilveren geurhouders een grote vlucht. De rond gesmede zilver doosjes namen mettertijd de meest fantastisch gedreven vormen aan. Tegelijkertijd kwamen ook reukflesjes van porselein, goud en ivoor voor. Daarna kwamen de kristallen reukflesjes met gouden dopjes in beeld. De reukdoosjes komen voor in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Engeland. In Engeland worden deze doosjes "vinaigrettes" genoemd. Ze werden ware modevoorwerpen voor zowel mannen als vrouwen.
In de tweede helft van de 19de eeuw raakte het loderein in onbruik. De publieke hygiëne was groter, de stank trok zich terug uit het openbare leven en men wist dat ziektes niet door geuren worden veroorzaakt. Het parfumflesje nam de plaats van de doosjes in. Geheel waardeloos zijn lodereins echter niet geworden. De oude lodereindoosjes werden later aan de binnenzijde bekleed en als sieradendoosjes gebruikt.
Geurachtergrondinformatie
Anijs : Maakt op een zachte manier oude angsten los . Verlicht en brengt troost als psychisch alles vast zit
Helpt onopgeloste problemen te verwerken in liefdevolle koesterende sfeer om gesterkt in ’t leven te staan
Bergamot : Laat angsten en depressies los en maakt zo ontspannend en tegelijkertijd een goed humeur . Geeft door verfrissing vreugde en plezier in het leven , een licht in de duisternis .
Cederhout : Werkt kalmerend bij nervositeit en opgewondenheid . Voor gevoelige mensen die in de harde realiteit van de wereld steun en bescherming nodig hebben . Brengt ons weer met beide benen op de grond .
Citroen : Brengt een nieuwe frisse wind in de ziel zuivert haar . Brengt ons bij het hier en nu . Geestlijke zwaarte en gevoelens van beklemming aan het leven worden lichter en frisser .
Citroenmelisse : Bij geprikkeldheid , stress , migraine en depressies werkt de aroma evenwicht herstellend om zo weer een frisse en vrolijke kijk op het leven te krijgen .
Den : Geeft rust , vrede en ontspanning . Bij overprikkelendheid . Voor rusteloze bedrijvige mensen , die zich te weinig rust gunnen geeft diepe ontspanning . Den versterkt en geeft rust en vertrouwen .
Eucalyptus : Verhoogt het concentratievermogen en ondersteun het logisch denken . Geeft verkoeling aan heethoofden . Het geeft helder zicht voor mensen die er niet uitkomen en niet helder kunnen denken .
Geranium : Kalmeert en ontspant bij zware emotionele lasten . Een uitstekend middel tegen depressies , herstelt innerlijke evenwicht en doet sombere gedachten en een slecht humeur verdrijven . Het opent de ogen voor de mooie kanten van het leven .
Jasmijn : Laat je meevoeren in het zoete paradijs . Voor het laslaten van depresies en zware gevoelens om plaats te maken voor ontspanning en onvoorwaardelijke overgave .
Kamfer : Werkt als anti –depresiva en tegen hysteries . Het stimuleert de heldere waarneming en concentratie Bevordert het kunnen beslissen door innerlijke helderheid die gemakkelijk in daden
omgezet kunnen worden .
Kaneel : Geeft emotionele warmte en geborgenheid , heft psychische spanningen op , prikkelt tot dromen ,fantaseren . Opent en warmt het hart ,sterkt tegelijkertijd de zenuwen .
Kruidnagel : Vereenvoudigt het loslaten van oude lasten en maakt ontvankelijk voor nieuwe ervaringen en indrukken. Geeft kennis door van ’t ontstaan en vergaan met zo de miogelijkheid met de waarheid te leven .
Lavendel : Geeft zuiverheid , frisheid , een atmosfeer van orde . Het verdrijft slechte gedachten en negatieve gedachten . En maakt plaats voor innerlijke evenwicht en harmonie .
Mirre : Opend de deuren naar het geestelijke, voor mensen die toeveel aan het materiele binden. Een gedragen stemming maakt een soort brug naar de fijnsoffelijke wereld .
Palmarosa : Werkt harmoniserend, verlichtend en ontspannend na een zware dag. Hersteld innerlijk balans om stress en gejaagdheid in evenwichtigheid en tevredenheid om te zetten..
Patchouli : Is opwekkend , zeer versterkend , opent poorten van verleidelijke sferen . Eigen grenzen vervagen en gaan open voor het plezier aan het lichaam , aan de liefde en aan de lust .
Petitgrain : Ontspant, maakt vredig en geeft een vrolijke stemming . Versterkt de intuitie, het creatieve denken en het helder waarnemen . Maakt een liefdevolle kalmte .
Roos : De zoetste verleiding van het leven
Rozenhout : Hersteld het emotionele evenwicht . Maakt harmonieus en verdrijft negatieve gedachten . Laat een gezuiverde vriendelijke uitnodigende sfeer ontstaan .
Sandelhout : Vergroot de fantasie en stimuleert de creativiteit , is zacht en neemt bijna onmerkbaar zorgen en lasten weg . Een balsem voor de ziel voor tevredenheid .
Sinaasappel : Ontneemt problemen , angsten en gevoelens hun zwaarte.. Draagt warmte , vreugde en medegevoel over om zo vanuit ons hart te kunnen handelen .
Tuberoos : Betoverende uitnodiging tot de wereld van dagdromen en tederheid . Genietend van de zware zoetheid weg van de allerdaagsheid .
Vetiver : Brengt ons inverbinding met de krachten van de aarde , voor degene met grote fantasie en die het kontakt met de aarde hebben verloren .
Ylang Ylang : Schenkt geborgenheid en vertrouwen , een gevoel van onbelemmert laten gaan . Emoties kunnen tot uitersten beleeft worden . Tevens verspreid deze aroma een erotisch tintje .
Geurflesjes, Pillendoosjes, Zilveren doosjes, Loderein en Pomanders, Wierook, Etherische olieën, Bach Bloesems, edelstenen en kruiden zijn allen hier in de winkel te koop.